انجمن
بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران
| تاریخ ارسال: 1400/7/25 |
نشست تخصصی جایگاه مهندسی ژنتیک در کشاورزی، خود اتکایی و اقتصاد جهانی کنگره بیوتکنولوژی ۳۱ مرداد ۱۴۰۰
بنام خدا
همزمان با برگزاری چهارمین همایش بین‌المللی و دوازدهمین کنگره ملی بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران نشست تخصصی جایگاه مهندسی ژنتیک در کشاورزی، خود اتکایی و اقتصاد جهانی برگزار گردید.
در آغاز جلسه دکتر محمود تولایی رئیس انجمن ژنتیک ایران و چهره تاثیرگذار بیوتکنولوژی، بعنوان دبیر این نشست، ضمن خوش آمدگویی بر لزوم زمینه سازی برای همکاری های مشترک بمنظور هم افزایی امکانات موجود جهت بهره مندی از دانش مهندسی ژنتیک و استفاده در کشاورزی تاکید نمود.
دکتر ملبوبی استاد پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری صحبت های خود را با یاد استاد فقید پروفسور بهزاد قره یاضی با این سوال که: امنیت غذایی، چرا در ایران از خوداتکایی جاماندیم! با موضوع ارایه تابلویی از وضعیت تامین غذا، و نهاده های کشاورزی آغاز کرد. وی بر اهمیت استفاده از فناوری های نو و به ویژه محصولات تراریخته تاکید کرد. این عضو هیئت علمی افزود: همبستگی میان واردات کنجاله سویا و تولید گوشت و اثر قیمت دلار بر این نهاده وجود دارد که با افزایش قیمت نهاده های وارداتی تاثیر آن برسفره ی مردم کاملا مشهود است.
وی در ادامه افزود از نظر سلامت غذایی عمده ی مواد غذایی مصرفی ما به دلیل استفاده از سموم آفت کش و علف کش ها سالم نیستند. پرریسک ترین محصولات شامل خیار گلخانه ای، خیار رسمی، سیب زمینی و هندوانه با درصد آلودگی بالای حد مجاز ۳/۶۷% گزارش شده اند و ۷/۱۵ درصد از نمونه های مورد آزمایش از نظر باقیمانده سموم کشاورزی بالاتر از حد مجاز شناسایی شدند که نتیجه این امر افزایش ۴۰ درصدی مبتلایان به سرطان در کشور در ۸ سال گذشته است.
این عضو هئیت علمی در ادامه افزود: در سال ۹۸ افزایش صد درصدی واردات بذر ذرت را داشتیم با این اندیشه که ما کمبود آب داریم و بذر به اندازه کافی هم تولید شد و بخشنامه هایی صادر می شد که اجازه استفاده از بذرهای تولید خودمان را نمی داد. مصرف ما ۱۰ میلیون تن ذرت است که یک میلیون تن وارد می کنیم.
در ادامه دکتر ملبوبی افزود: برای افزایش بهره وری از محصولات کشاورزی نیاز است که به استفاده از فناوری های نو رو آوریم. افرادی هستند که سعی دارند کشاورزی ما را سنتی نگه دارند اما فناوری نو یعنی چه؟ ما در کشورمان به دلیل کمبود آب عده ای معتقدند که نباید ذرت بکاریم درحالیکه نمونه ذرت تراریخته ای وجود دارد که مقاوم به خشکی و برای تولید این ذرت از میزان آب بسیار کمی مصرف می شود. عمده ذرت موجود در دنیا و همچنین سویا به صورت تراریخته تولید می شود همینطور برای پنبه در کشور هندوستان آمار نشان می‌دهد ۹۹ درصد سطح زیر کشت پنبه این کشور از نوع تراریخته است. ۷۰ کشور از سال ۱۹۹۶ تولید محصولات تراریخته را پذیرفته‌اند و ۱۲۰ کشور مصرف کننده این محصولات هستند، حتی کشور روسیه هم مصرف کننده محصولات تراریخته است. مصرف محصولات تراریخته طی ۲۳ سال گذشته حدود ۱۱۳ برابر شده است. انواع عمده محصولات تراریخته شامل ذرت، بادمجان، سیب زمینی، کدو، پاپایا، یونجه و چغندر قند است.
در یک مطالعه متاآنالیز نشان داده شد که با تولید محصولات تراریخته هم عملکرد افزایش پیدا می کند و هم میزان مصرف آفت کش و علفکش کاهش پیدا می کند، در ابتدا برای تولید محصول تراریخته مقداری هزینه می شود اما در مجموع باعث کاهش هزینه های جانبی و افزایش درآمد می شود. ما در کشور چه می کنیم؟؟ چرا از فناوری‌های نوع استفاده نمی کنیم هیچ وقت ما نتوانستیم به تولید برنج تراریخته برسیم دکتر قره یاضی سال ها تلاش کرد که با تولید ملی برنج تراریخته از میزان مصرف سم کم کند اما متاسفانه این مهم انجام نشد.
دکتر تولایی در جمع بندی صحبت های دکتر ملبوبی افزود: در شرایطی که حدود ۶۰ درصد کالری غذای مصرفی مردم ما وارداتی است، مشکلات و موانعی بر سر راه وجود دارد که نتیجه آن این است که راهبردهای مناسب برای استفاده از تکنولوژی های موجود در بخش کشاورزی دیده نمی شود، در حالی که در حوزه پزشکی به خوبی از این تکنولوژی ها استفاده می شود و شاهد پیشرفت هایی در این زمینه هستیم، افرادی هم که دلایلی در رابطه با مخاطرات این محصولات ارائه می کنند، هیچ استناد علمی و مستحکمی برای دلایل خود مطرح نمی کنند.
در ادامه دکتر تولایی از آقای دکتر عسکری هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی باطرح این مطلب: مهندسی ژنتیک در کشاورزی، فرصت های سوخته و امیدهای پیش رو از دکتر عسگری درخواست کردند که به معرفی مهندسی ژنتیک در بهبود بذر و تفاوت آن با اصلاح نژاد متداول وکلاسیک بپردازند. آیا اگر در مورد این تکنولوژی مخاطراتی وجود دارد این ها علمی است؟ آیا ما می‌توانیم از این دانش صرف نظر کنیم و نیاز غذایی کشور را از راه دیگری تامین کنیم؟
در ادامه نشست دکتر حسین عسکری عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی به ارائه مطالبی در خصوصژن، مهندسی ژنتیک و مخاطرات آن پرداخت.
ایشان ژن را واحد عملیاتی ژنوم معرفی کرد و افزود بیان ژن نیازمند یک شبکه ژنی است. تکامل بر مبنای جهش است.جهش یک مفهوم بیشتر ندارد و آن تغییر در توالی ژنوم است.چیزیکه جای بحث است عامل جهش زا می باشد. کسانیکه تکامل طبیعی را شایسته میدانند در حقیقت بر این باور هستند که ندانستن عامل جهش زا به معنای شایسته بودن و سازگاربودن جهش میباشد. جهش ماهیتا از غربال طبیعی خلقت عبور خواهد کرد به شرط آنکه:
۱. فاقد اثر منفی باشد
۲.اثر منفی آن قابل تحمل باشد
۳. واحد اثر مثبت باشد
معماری ژنوم ظرفیت امروز و قدرت فردا است و مهندسی ژنتیک راه حل بحران نواحی همبسته در ژنوم است. قویترین شبکه ساخت، ترمیم و دفاع هر سلولی شبکه آنزیم های نوکلئاز آن سلول است. ساختارهای اسید نوکلئیک برای ورود به شبکه ترجمه بایستی از قویترین شبکه عملیاتی نوکلئازها عبور کنند. هیج ساختار اسید نوکلئیکی نمیتواند بدون سازماندهی از قبل تعیین شده وارد شبکه بیان ژن شود. فعالیت شدن ژنها و اهلی شدن آنها بر اساس الگوی تصادفی به هزاران سال زمان نیاز دارد. ژن یا مسیر متابولیک کدام خطرناک است.
وی افزود: همه ی گیاهان یک ساختاری دارند به نام کلروپلاست و تقریبا ۹۰ تا ۱۲۰ ژن در کلروپلاست گیاهان وجود دارد، یک گاو روزانه ۱۰ به توان ۹ عدد کلروپلاست می خورد، اگر قرار بود ژن از گیاه به بدن ما یا حیوانات منتقل شود، باید گاو خویشاوند گندم و جو میشد، موش ها خویشاوند مار میشدن، بدن ما طوری طراحی شده که اجازه ندهد یک قطعه ژنی به سادگی وارد یک سیستم شود و آنرا سرکوب می کند. وی در ادامه به توضیحاتی در رابطه با ایمنی زیستی و برچسب گذاری الزامات تنظیم شده متخصص مهندسی ژنتیک تاکید کرد.
در ادامه دکتر اصفهانی با اشاره به جایگاه مهندسی ژنتیک در تامین نهاده های کشاورزی در جهان به موضوع وضعیت تولید و تنوع محصولات کشاورزی و نقش و تاثیر محصولات تراریخته پرداخت. ایشان به سوالاتی نظیر، مهندسی ژنتیک در کشاورزی تاثیری دارد؟ تاثیر این محصولات در اقتصاد جهانی و خوداتکایی ما چیست پاسخ داد.
دکتر اصفهانی در ابتدا به ذکر آمار مربوط به تولیدگیاهان تراریخته در جهان اشاره کرد. این محصولات بیش از ۱۹۰میلیون هکتار سطح زیر کشت اراضی را شامل می شوند. تایید رسمی کشت یا مصرف محصولات ترایخته در ۷۲ کشور (اتحادیه اروپا یک کشور) انجام شده است. کشت رسمی محصولات ترایخته در۲۹ کشور انجام می شود. واردات رسمی محصولات تراریخته در ۴۳ کشور صورت می گیرد و تاییدیه کشت و مصرف برای ۴۰۳ رخداد تراریخته برای ۳۰ گونه زراعی صادر شده است. ۲۱۱۵محصول مجوز مصرف غذایی یا فرآوری غذایی دریافت کرده اند. ۱۵۱۴ مجوز تغذیه دام ۸۵۶ مجوز رها سازی یا کشت محصولات تراریخته صادر شده است.
وی افزود: پنج صفت عمده مورد استفاده در تولید محصولات تراریخته شامل: مقاومت به علفکش، مقاومت به آفات ، تعویق رسیدگی میوه، مقاومت به ویروس و بهبود ارزش تغذیه ای محصولات کشاورزی است.
این عضو هیات مدیره انجمن بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران افزود: استفاده از مهندسی ژنتیک برای افزایش ارزش تغذیه ای محصولات کشاورزی در مواردی انجام شده است بطور مثال: بیش از ۱۳۰محصول با ارزش تغذیه ای بالاتر که مراحل مختلف تحقیق، توسعه، ارزیابی، صدور مجوز یا به موجود در بازار هستند. ذرت تراریخته با قابلیت تجزیه فیتات در کشور چین و واجد لیزین در کشورهای مکزیک، ژاپن، استرالیا، نیوزلند، کلمبیا، کانادا، ایاالت متحده امریکا و تایوان تولید و مصرف می شود.
سویای تراریخته با محتوای اولئیک اسید تغییر یافته در کشورهای استرالیا، کانادا، ژاپن، نیوزلند، ایاالت متحده، مکزیک، چین، فلیپین، سنگاپور، آفریقای جنوبی، کره جنوبی، تایوان، اتحادیه اروپا، اندونزی و ویتنام تولید و مصرف می شود. سیب زمینی با میزان آمیلوز کمتر (در آمریکا و اتحادیه اروپا) تولید و مصرف می شود. کاساوا با میزان آهن، پروتئین و بتاکاروتن بیشتر تولید و مصرف می شود. کلزا با میزان فسفر قابل دسترس بالاتر (تخریب مولکول فیتات) فراهم شده است. وی در انتها افزود: واقعیت بازار در چندسال آینده با آنچه اکنون هست متفاوت است.
دکتر تولایی در ادامه از دکتر جلالی جواران استاد بیوتکنولوژی کشاورزی و معاون آموزشی دانشگاه علمی- کاربردی با طرح مسئله که: آیا امنیت غذایی با واردات رو به فزون تامین می شود یا استفاده از ظرفیت علمی دانشمندان خودمان؟ پرسید، آیا کشوری با این همه طرفیت های علمی، تنوع زیستی، ظرفیت دانشگاهی و مراکز اموزش علمی نمی تواند از فناوری مهندسی ژنتیک استفاده کند و وابستگی ۶۰ درصدی امنیت غذایی خود را که وابسته به واردات است و آن هم، عمده محصولات وارداتی تراریخته هستند را کاهش دهد، آیا ما این ظرفیت را نداریم یا نمی خواهیم استفاده کنیم؟ وی از دکتر جلالی درخواست کرد که به : معرفی قابلیت های بیوتکنولوژی کشاورزی در ایران بپردازد.
دکتر جلالی گفت: اگر امنیت ملی بصورت حلقه هایی در نظر گرفته شود، قطعا یکی از حلقه های قبل از آن، امنیت غذایی است. برای رسیدن به امنیت غذایی باید به خودکفایی برسیم و از تمام ظرفیت ها و نهاده های بخش کشاورزی استفاده شود، با استفاده ار تکنولوژی، با نهاده کمتر، تولید بیشتر داشته باشیم. بیش از سه دهه قبل، زمانی که بیوتکنولوژی در کشور آغاز به کار کرد به بحث کشاورزی توجه ویژه ای شد، بدلیل نبود همدلی و درک صحیح، بدون مزاحمت های بی مورد در بخش بیوتکنولوژی پزشکی، پیشرفت هایی شگرفی حاصل شد اما در زمینه کشاورزی در عین حال که چراغ سبز بود، مانع ادامه کار شدند. درصورت نبود این مزاحمت ها علاوه بر کمیت می توانستیم بر روی کیفیت هم کار کنیم که نمونه آن برنج طلایی است که به تازگی معرفی شد. در رابطه با مبارزه با آفات و بیماری ها دکتر فقیدمان پروفسور قره یاضی فعالیت هایی داشت که متاسفانه نتیجه ی تحقیقات ایشان بدلیل کج سلیقگی هایی به سفره ی مردم نرسید، شاید دشمن آگاه و دوست غافل دست به دست هم دادند و ما را از این نعمت محروم کردند. این استاد دانشگاه تربیت مدرس در ادامه افزود: ما از وزارت جهاد کشاورزی گله داریم، مشکل ما کجاست که گل به خودی میزنیم؟؟ ما سیب زمینی تراریخته و نهاده های خرمای تراریخته آماده واگذاری داریم. هرکدام از مراکز تخصصی و دانشگاه های ما ظرفیت و دانش تولید محصولات تراریخته را دارد. اگر محصولات تراریخته بد است چرا وارد می کنیم؟ اگر خوب است چرا اجازه تولید نمی دهیم؟ عده ای کاسه داغ تر از آش شده اند. وی افزود: ما باید به دانش فنی بچه های خودمان اعتماد کنیم. در هندوستان با پنبه تراریخته مشکلات مالی کشاورزان برطرف شده است. مجلس، دولت به کمک آید و صحبت هایی که سالیان سال دکتر قره یاضی و دیگر دوستان کردند ختم کلام باشد و این موانع برطرف شوند.
جهره تاثیرگذار ژنتیک ایران افزود: ما تحقیقات و علم آموزی کردیم که به کشورمان کمک کنیم نه اینکه ثبت اختراع شود و در خارج کشور مورد استفاده قرار بگیرد. ما بعنوان ایرانی نسبت به خودمان و آینده کشورمان مسئول هستیم. ما نباید خودمان را از فناوری های نو محروم کنیم. دنیا از این دانش استفاده کرده است. اگر از دانش خودمان استفاده کنیم و به دانشمندان خودمان اعتماد کنیم، ما نیاز به استخراج نفت نخواهیم داشت.
دبیر نشست با دعوت از آقای دکتر اسکندر زند دبیر مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی و دبیر تدوین سند، دعوت نمود تا به معرفی سند امنیت غذایی در ایران ( در حال تدوین) بپردازد. دکتر زند گزارش نسخه سوم سند ملی امنیت غذایی کشور را با یاد استاد فقید بهزاد قره یاضی بشرح زیر مطرح نمود:
ایشان در ابتدا امنیت غذایی را برخورداری همه افراد در هرزمان دسترسی فیزیکی و اقتصادی به غذای کافی، ایمن و مقوی برای تامین نیازهای غذایی و ترجیحات غذایی خود برای زندگی فعال و سالم دانست (فائو ۱۹۹۶).
ارکان امنیت غذایی
۱_ فراهمی ( بعد کشاورزی یا ملی) که شامل: تولید داخی، ذخیره سازی و تجارت است.
۲-دسترسی ( بعد اقتصادی یا خانوار) که شامل: دسترسی فیزیکی و اقتصادی است.
۳-مصرف و سلامت ( بعد فردی) که شامل: الگوی مصرف، سلامت غذا، تنوع رژیم غذایی، سواد تغذیه، آب آشامیدنی سالم
۴-ثبات که شامل تاب آوری در شرایط نامساعد اقلیمی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و پایداری منایع پایه تولید است.
دکتر زند در ادامه مقیاس امنیت غذایی و تغذیه ای را در سه سطح فردی، خانگی و کلان عنوان کرد. به این صورت که امنیت غذایی به دو بخش کلان و خرد تقسیم می شود که مربوط به سطح اجتماعی است و بخش کلان در سطوح پایین تر خود به سه سطح جهانی، منظقه ای و ملی تقسیم می شود. همین طور سطح خرد در سطوح پایین تر به بخش خانوار و فرد تقسیم می شود.
در ادامه سیر تکامل ابعاد و مولفه های امنیت غذایی عنوان شد که در ابتدا برای امنیت غذایی تمرکز اصلی بر سطح ملی و فراهمی مواد غذایی کافی بود ولی طی سال ها این تفکر تغییر کرد و تمرکز اصلی بر روی دسترسی افراد به غذا بود و اخیرا تمرکز اصلی بر روی مصرف مناسب مواد غذایی و پایداری این مقوله در طول زمان است.
دکتر زند چالش های کلان در امنیت غذایی کشور را نبود جایگاه مشخص برای غذا در امنیت ملی، نداشتن راهبرد، نداشتن آینده نگری، وجود اختلاف نظرها، نداشتن فرماندهی مناسب، پیچیدگی و چندبعدی بودن امنیت غذایی عنوان کرد و گزارشی که در سال ۹۸ بطور مشترک توسط دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و وزارت جهاد کشاورزی با عنوان تحلیل امنیت غذایی کشور تا ۲۰۵۰ با مدل سازی همبست آب، زمین، غذا و محیط زیست: چشم انداز و سیاست های لازم و گزارش نهایی طرح بررسی، تحلیل و تدوین سند ملی تغذیه و امنیت غذایی را معرفی کرد.
دبیر مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی در ادامه به معرفی ساختار کمیسیون تدوین سند پرداخت. رویکرد اصلی سند تدوین قران مجید، احادیث، الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت، کلام امام، قانون اساسی، نقشه جامع علمی، کلام رهبری، بیانیه گام دوم اتقلاب، سیاست های کلی کشاورزی، سیاست های کلی محیط زیست، سیاست های کلی سلامت، سیاست های کلی جمعیت، سیاست های کلی جمعیت، سیاست های کلی منابع طبیعی، سیاست های کلی آب، سیاست های کلی الگوی مصرف را عنوان کرد.
زند ویژگی اصلی سند را واقع بینانه بودن، قابل اجرا و قابل پایش بودن، مبتنی بر اسناد بالادستی، دانش بنیان و یکپارچه بودن زنجیره ارزش دانست.
دکتر تولایی با پرسشی از دکتر زند بحث را اینطور ادامه داد: ما معمولا اسناد را عالی مینویسیم، چقدر در اجرا توفیق پیدا می کنیم؟ آیا رد پایی از این سند در برنامه کمیسیون کشاورزی و وزیر کشاورزی پیشنهادی دولت سیزدهم دیده می شود؟ ایشان عنوان کرد، آرزو می کنیم وزیر جدید امنیت غذایی را در اولویت کار خود قرار دهد. دکتر زند در پاسخ گفت: بله، جهت اطلاع وزیر پیشنهادی، اطلاعات بخش کشاورزی را بصورت خلاصه آماده و به حضورشان ارسال شد، در بخش هایی از اهداف وزیر کشاورزی، بخش هایی ازسند مشخص است و بخش هایی هم نظر خودشان، ولی آمارشان با آمار موجود در سند متفاوت است. مجددا توضیح می دهیم در تمام فرایند تدوین سند امنیت غذایی، نماینده مرکز پژوهش های مجلس و کمیسیون کشاورزی حضور داشته اند.
در ادامه نشست، دکتر تولایی از خانم دکتر سمیرا کهک عضو فعال مرجع ایمنی زیستی با طرح این موضوع که: آیا سلامت و امنیت غذایی در پرتو قوانین ملی تامین خواهد شد؟ درخواست نمود که، به مروری بر قوانین ایمنی زیستی موجود در ایران بپردازد. خانم دکتر کهک با یاد استاد فقید پروفسور بهزاد قره یاضی صحبت خود را آغاز کرد. دبیر کارگروه ایمنی زیستی سازمان حفاظت از محیط زیست در رابطه با سلامت وامنیت غذایی در پرتو قوانین ملی گفت:
زیست فناوری با مفهومی به نام ایمنی زیستی همراه است و ایمنی زیستی مجموعه ای از تدابیر، سیاست ها، مقررات و روش هایی برای تضمین بهره برداری از فواید فناوری زیستی جدید و پیشگیری از آثار سوء احتمالی کاربرد این فناوری بر تنوع زیستی، سلامت انسان، دام، گیاه و محیط زیست است.
قانون الحاق به پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا در سال ۱۳۸۲ توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید شامل ۴۰ ماده و ۳ پیوست است. مهم ترین ابزار تعهدآور بین المللی در حوزه ایمنی زیستی است که مقررات مربوط به حمل و نقل و تبادلات بین المللی موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی (تراریخته ها) را تبیین می‌کند پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا در سال ۲۰۰۰ به تصویب رسید و ۹۰ روز پس از الحاق پنجاهمین کشور به این پروتکل در سال ۲۰۰۳ وارد مرحله اجرایی شد در حال حاضر ۱۷۳ کشور عضو این پروتکل هستند. بر اساس این پروتکل کشورهای صادرکننده این محصولات ملزم به اعلام نوع رخداد و مشخصات موجودات زنده تغییر یافته ژنتیکی به کشور وارد کننده هستند.
قانون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۸ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. شامل ۱۱ ماده و ۷ تبصره است.
ماده۲- کلیه امور مربوط به تولید، رهاسازی، نقل و انتقال داخلی و فرامرزی، صادرات، واردات، عرضه، خرید، فروش و مصرف موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی با رعایت مفاد این قانون مجاز و دولت مکلف است تمهیدات لازم را برای ایجاد این امور از طریق بخش‌های غیردولتی فراهم آورد. دستگاه‌های اجرایی ذی‌صلاح، وزارت جهاد کشاورزی که بر تولیدات بخش کشاورزی و منابع طبیعی نظارت دارد. وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی که بر مواد غذایی، آرایشی، بهداشتی و مواد پزشکی نظارت دارد و سازمان حفاظت محیط زیست که بر حیات وحش و بررسی ارزیابی مخاطرات زیست محیطی نقش دارد. سپس به شرح مراحل صدور مجوز به محصولات تراریخته وارداتی و تولیدی در کشور توسط وزارت بهداشت درمان و اموزش پزشکی و وزارت جهاد کشاورزی پرداخت.
در ادامه دکتر کهک به قوانین نظارتی موجود در سازمان حفاظت محیط زیست پرداخت که شامل یک شیوه نامه و پنج دستورالعمل است. پنج دستورالعمل به شرح زیر هستند.
۱- دستورالعمل بررسی ارزیابی مخاطرات احتمالی زیست محیطی رهاسازی موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی
۲- دستورالعمل ارزیابی مخاطرات احتمالی زیست محیطی مرتبط با واردات و حمل و نقل عبوری موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی
۳- دستورالعمل آگاهی رسانی عمومی و مشارکت مردمی در خصوص موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی در حوزه زیست محیطی
۴- دستورالعمل تهیه گزارش پایش زیست محیطی پس از رهاسازی موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی
۵- دستورالعمل گزارش مدیریت مخاطرات احتمالی زیست محیطی موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی و اقدامات لازم در شرایط غیرمنتظره
در ادامه دبیر کارگروه ایمنی زیستی سزمان حفاظت محیط زیست، در رابطه با محصولات وارداتی تراریخته با هدف غذای انسان و خوراک دام توجه شرکت کنندگان را به تبصره ماده ۴ دستورالعمل ارزیابی مخاطرات احتمالی زیست محیطی مرتبط با واردات و حمل و نقل عبوری موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی جلب کرد:
تبصره- درصورتیکه واردات با هدف خوراک دام یا غذای انسان صورت گیرد سازمان‌های ذی‌صلاح صادر کننده مجوز در این حوزه‌ها، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی موظف هستند تا لیست رخدادهای وارداتی مربوطه را به کارگروه ایمنی زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کند. در ضمن این سازمان‌ها موظف‌اند تعهد نامه هایی از متقاضی دریافت و به سازمان محیط زیست تحویل دهد.
دکتر تولایی در ادامه بحث بیان کرد: امیدوارم بتوانیم در پرتو قانون به دستاوردهای مورد نیاز برای امنیت غذایی برسیم. اکنون عده ای متاسفانه با رفتار ژورنالیستی سعی میکنند این مسئله را القا کنندکه نظارتی برسلامت محصولات تراریخته وجود ندارد!
در حال حاضر، واردات این محصولات بوفور انجام می شود، اما موانع بر سر راه تولید ملی این محصولات سایه افکنده است.
در ادامه نشست آقای دکتر تولایی رئیس جلسه از خانم مهندس شایگان کارشناس محترم کارگروه ایمنی زیستی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درخواست نمود که به موضوع: راهبردهای ارزیابی سلامت و ایمنی محصولات غذایی تراریخته در ایران بپردازد.
خانم مهندس شایگان، با گرامیداشت یاد استاد فقید پروفسور بهزاد قره یاضی گفت: رخداد تراریخته در هنگام ورود به کشور در صورتیکه محصول جزو محصولات تراریخته مجاز باشد و دارای تائیدیه های لازم باشد، مجوز ورود داده می شود و در صورتیکه جزو فهرست محصولات مجاز نباشد، برگشت میخورد و وارد کشور نمی شود.
وی در ادامه افزود:
هدفی که ما دنبال می‌کنیم، افزایش سطح آگاهی و مشارکت عمومی به منظور استفاده از فناوری های زیستی جدید است که برای این کار راهبردهایی از جمله ترغیب و افزایش آگاهی و مشارکت افراد جامعه، مسئولین و متخصصین در خصوص تولید و استفاده از محصولات و فرآورده های حاصل از موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی، فرهنگ سازی و ترویج دانش فناوری زیستی جدید در سطح جامعه، توسعه نظام مند فناوری اطلاعات برای بهره‌برداری فناوری زیستی جدید در نظر گرفته شده است.
وی افزود، از جمله اقدامات انجام شده برای رسیدن به هدف افزایش سطح اگاهی و مشارکت عمومی به شرح زیر است:
۱-ارتقاء آگاهی عمومی برای معاونت‌های غذا و دارو و دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور ،معاونت درمان تحقیقات و فناوری و معاونت بهداشت برای اطلاع رسانی در سطوح پایین‌تر.
۲-برگزاری کارگاه‌های آموزشی ارزیابی برای مسئولین فنی و مدیریتی و مدیران عامل واحدهای تولید و شرکت های واردکننده مواد غذایی مرتبط.
۳- برچسب‌گذاری الزامی مواد غذایی تراریخته و نظارت پایش و کنترل بر چسب ها
۴- راه اندازی سایت دبیرخانه کمیته ایمنی زیستی و ارائه اطلاعات به دو زبان انگلیسی و فارسی
در ادامه خانم دکتر خوش خلق سیما رئیس پیشین پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و دبیر شورای ملی ایمنی زیستی، ضمن تشکر از روند برگزاری نشست به ارائه نکات تکمیلی پرداخت.
دکتر خوش خلق سیما عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی افزود، ما سه دستگاه موثر در فرایند صدور مجوز برای محصولات تغییریافته ژنتیکی در کشور داریم:
وزارت جهاد کشاوزی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت از محیط زیست
و در هر حالتی ارزبایی خطر در مورد محصولات تراریخته در بخش کشاورزی باید تحویل کارگروه ایمنی زیستی در سازمان محیط زیست شود تا بررسی های لازم انجام و نتیجه را به کمیته صدور مجوز وزارت جهاد کشاورزی اعلام نماید و عینا همین فرایند برای اقدام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای صدور مجوز واردات محصولات مورد مصرف انسان، اجرایی می گردد.
وی در خصوص الزام آور بودن برچسب گذاری نیز گفت: وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و سازمان غذا و دارو این مشکل را مطرح کردند که اگر ما بخواهیم روی تمام فرآورده‌های حاصل از روغن برچسب بزنیم، بسیار مشکل است، زیرا بعضی از مواد هستند که به میزان بسیار کمی روغن در آن ها مصرف شده و قابلیت جداسازیDNA ندارد و عنوان کردند برچسب گذاری باید فقط بر روی محصولاتی باشد که بتوان از آنها DNA استخراج کرد. شورای ملی ایمنی زیستی و مخصوصاً دکتر قره یاضی کوتاه نیامدند و بر این نکته پایبند بودند که تمام فرآورده های ناشی از روغن و خود روغن اگر تراریخته باشند، باید برچسب گذاری شوند وی افزود: دانستن حق مردم است و این نکته هم قابل توجه است که ما باید برای باقیمانده سموم و مواد غذایی هم، برچسب گذاری کنیم. روی محصولات غذایی برچسب بخورد که چقدر باقیمانده سموم در این محصول است. سلامتی برای جامعه ما مهم است.
وی در ادامه ضمن تشکر از دکتر زند و گروهش برای تدوین سند ملی امنیت غذایی کشور سوالی را در اینباره مطرح کرد: جایگاه مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی در این سند چیست و آیا عدم استفاده از فناوری های نو در کشور بعنوان یک چالش در این سند مطرح شده است یا خیر؟ وی تاکید کرد باید بدنبال اجرای این سند و ردیابی اثربخشی آن بر امنیت غذایی کشور باشیم.
خانم دکتر خوش خلق سیما، ابراز امیدواری کرد که باز هم چنین نشست هایی ادامه یابد. وی افزود در قطعنامه چهارمین همایش بین‌المللی و دوازدهمین کنگره ملی بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران نیز به دستاوردهای حاصل از این نشست اشاره خواهد شد.
در خاتمه دکتر تولایی افزود: برای این نشست، دعوتنامه هایی برای نمایندگان کمیسیون بهداشت، کمیسیون کشاورزی و کمیسیون اصل نود مجلس محترم شورای اسلامی و حتی وزیر پیشنهادی دولت سیزدهم ارسال شد ولی بدلیل همزمانی با جلسات بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی دولت سیزدهم در مجلس شورای اسلامی، نمایندگان قادر به شرکت در این جلسه نبودند. انشااله خلاصه ای از مباحث نشست در اختیار این عزیزان قرار می گیرد و در صورت تمایل ایشان، جلساتی با تعداد محدود با این عزیزان برای انتقال تجربیات و نظرات برگزار خواهد شد.
وی افزود امیدواریم از دانش و فناوری محققین و اندیشمندان ایرانی در پرتو قانون ایمنی زیستی و سسیتم نظارتی وزرات جهاد کشاورزی و وزارت درمان و اموزش پزشکی استفاده شود و شاهد ایجاد امنیت غذایی در کشور عزیزمان باشیم.
این نشست در تاریخ یک شهریور ۱۴۰۰ از ساعت ۱۷:۳۰ تا ۱۹ با حضور جمعی از اساتید، مدیران، دانشجویان و محققان در حاشیه چهارمین همایش بین‌المللی و دوازدهمین کنگره ملی بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.
در آغاز جلسه دکتر محمود تولایی رئیس انجمن ژنتیک ایران و چهره تاثیرگذار بیوتکنولوژی، بعنوان دبیر این نشست، ضمن خوش آمدگویی بر لزوم زمینه سازی برای همکاری های مشترک بمنظور هم افزایی امکانات موجود جهت بهره مندی از دانش مهندسی ژنتیک و استفاده در کشاورزی تاکید نمود.
دکتر ملبوبی استاد پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری صحبت های خود را با یاد استاد فقید پروفسور بهزاد قره یاضی با این سوال که: امنیت غذایی، چرا در ایران از خوداتکایی جاماندیم! با موضوع ارایه تابلویی از وضعیت تامین غذا، و نهاده های کشاورزی آغاز کرد. وی بر اهمیت استفاده از فناوری های نو و به ویژه محصولات تراریخته تاکید کرد. این عضو هیئت علمی افزود: همبستگی میان واردات کنجاله سویا و تولید گوشت و اثر قیمت دلار بر این نهاده وجود دارد که با افزایش قیمت نهاده های وارداتی تاثیر آن برسفره ی مردم کاملا مشهود است.
وی در ادامه افزود از نظر سلامت غذایی عمده ی مواد غذایی مصرفی ما به دلیل استفاده از سموم آفت کش و علف کش ها سالم نیستند. پرریسک ترین محصولات شامل خیار گلخانه ای، خیار رسمی، سیب زمینی و هندوانه با درصد آلودگی بالای حد مجاز ۳/۶۷% گزارش شده اند و ۷/۱۵ درصد از نمونه های مورد آزمایش از نظر باقیمانده سموم کشاورزی بالاتر از حد مجاز شناسایی شدند که نتیجه این امر افزایش ۴۰ درصدی مبتلایان به سرطان در کشور در ۸ سال گذشته است.
این عضو هئیت علمی در ادامه افزود: در سال ۹۸ افزایش صد درصدی واردات بذر ذرت را داشتیم با این اندیشه که ما کمبود آب داریم و بذر به اندازه کافی هم تولید شد و بخشنامه هایی صادر می شد که اجازه استفاده از بذرهای تولید خودمان را نمی داد. مصرف ما ۱۰ میلیون تن ذرت است که یک میلیون تن وارد می کنیم.
در ادامه دکتر ملبوبی افزود: برای افزایش بهره وری از محصولات کشاورزی نیاز است که به استفاده از فناوری های نو رو آوریم. افرادی هستند که سعی دارند کشاورزی ما را سنتی نگه دارند اما فناوری نو یعنی چه؟ ما در کشورمان به دلیل کمبود آب عده ای معتقدند که نباید ذرت بکاریم درحالیکه نمونه ذرت تراریخته ای وجود دارد که مقاوم به خشکی و برای تولید این ذرت از میزان آب بسیار کمی مصرف می شود. عمده ذرت موجود در دنیا و همچنین سویا به صورت تراریخته تولید می شود همینطور برای پنبه در کشور هندوستان آمار نشان می‌دهد ۹۹ درصد سطح زیر کشت پنبه این کشور از نوع تراریخته است. ۷۰ کشور از سال ۱۹۹۶ تولید محصولات تراریخته را پذیرفته‌اند و ۱۲۰ کشور مصرف کننده این محصولات هستند، حتی کشور روسیه هم مصرف کننده محصولات تراریخته است. مصرف محصولات تراریخته طی ۲۳ سال گذشته حدود ۱۱۳ برابر شده است. انواع عمده محصولات تراریخته شامل ذرت، بادمجان، سیب زمینی، کدو، پاپایا، یونجه و چغندر قند است.
در یک مطالعه متاآنالیز نشان داده شد که با تولید محصولات تراریخته هم عملکرد افزایش پیدا می کند و هم میزان مصرف آفت کش و علفکش کاهش پیدا می کند، در ابتدا برای تولید محصول تراریخته مقداری هزینه می شود اما در مجموع باعث کاهش هزینه های جانبی و افزایش درآمد می شود. ما در کشور چه می کنیم؟؟ چرا از فناوری‌های نوع استفاده نمی کنیم هیچ وقت ما نتوانستیم به تولید برنج تراریخته برسیم دکتر قره یاضی سال ها تلاش کرد که با تولید ملی برنج تراریخته از میزان مصرف سم کم کند اما متاسفانه این مهم انجام نشد.
دکتر تولایی در جمع بندی صحبت های دکتر ملبوبی افزود: در شرایطی که حدود ۶۰ درصد کالری غذای مصرفی مردم ما وارداتی است، مشکلات و موانعی بر سر راه وجود دارد که نتیجه آن این است که راهبردهای مناسب برای استفاده از تکنولوژی های موجود در بخش کشاورزی دیده نمی شود، در حالی که در حوزه پزشکی به خوبی از این تکنولوژی ها استفاده می شود و شاهد پیشرفت هایی در این زمینه هستیم، افرادی هم که دلایلی در رابطه با مخاطرات این محصولات ارائه می کنند، هیچ استناد علمی و مستحکمی برای دلایل خود مطرح نمی کنند.
در ادامه دکتر تولایی از آقای دکتر عسکری هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی باطرح این مطلب: مهندسی ژنتیک در کشاورزی، فرصت های سوخته و امیدهای پیش رو از دکتر عسگری درخواست کردند که به معرفی مهندسی ژنتیک در بهبود بذر و تفاوت آن با اصلاح نژاد متداول وکلاسیک بپردازند. آیا اگر در مورد این تکنولوژی مخاطراتی وجود دارد این ها علمی است؟ آیا ما می‌توانیم از این دانش صرف نظر کنیم و نیاز غذایی کشور را از راه دیگری تامین کنیم؟
در ادامه نشست دکتر حسین عسکری عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی به ارائه مطالبی در خصوصژن، مهندسی ژنتیک و مخاطرات آن پرداخت.
ایشان ژن را واحد عملیاتی ژنوم معرفی کرد و افزود بیان ژن نیازمند یک شبکه ژنی است. تکامل بر مبنای جهش است.جهش یک مفهوم بیشتر ندارد و آن تغییر در توالی ژنوم است.چیزیکه جای بحث است عامل جهش زا می باشد. کسانیکه تکامل طبیعی را شایسته میدانند در حقیقت بر این باور هستند که ندانستن عامل جهش زا به معنای شایسته بودن و سازگاربودن جهش میباشد. جهش ماهیتا از غربال طبیعی خلقت عبور خواهد کرد به شرط آنکه:
۱. فاقد اثر منفی باشد
۲.اثر منفی آن قابل تحمل باشد
۳. واحد اثر مثبت باشد
معماری ژنوم ظرفیت امروز و قدرت فردا است و مهندسی ژنتیک راه حل بحران نواحی همبسته در ژنوم است. قویترین شبکه ساخت، ترمیم و دفاع هر سلولی شبکه آنزیم های نوکلئاز آن سلول است. ساختارهای اسید نوکلئیک برای ورود به شبکه ترجمه بایستی از قویترین شبکه عملیاتی نوکلئازها عبور کنند. هیج ساختار اسید نوکلئیکی نمیتواند بدون سازماندهی از قبل تعیین شده وارد شبکه بیان ژن شود. فعالیت شدن ژنها و اهلی شدن آنها بر اساس الگوی تصادفی به هزاران سال زمان نیاز دارد. ژن یا مسیر متابولیک کدام خطرناک است.
وی افزود: همه ی گیاهان یک ساختاری دارند به نام کلروپلاست و تقریبا ۹۰ تا ۱۲۰ ژن در کلروپلاست گیاهان وجود دارد، یک گاو روزانه ۱۰ به توان ۹ عدد کلروپلاست می خورد، اگر قرار بود ژن از گیاه به بدن ما یا حیوانات منتقل شود، باید گاو خویشاوند گندم و جو میشد، موش ها خویشاوند مار میشدن، بدن ما طوری طراحی شده که اجازه ندهد یک قطعه ژنی به سادگی وارد یک سیستم شود و آنرا سرکوب می کند. وی در ادامه به توضیحاتی در رابطه با ایمنی زیستی و برچسب گذاری الزامات تنظیم شده متخصص مهندسی ژنتیک تاکید کرد.
در ادامه دکتر اصفهانی با اشاره به جایگاه مهندسی ژنتیک در تامین نهاده های کشاورزی در جهان به موضوع وضعیت تولید و تنوع محصولات کشاورزی و نقش و تاثیر محصولات تراریخته پرداخت. ایشان به سوالاتی نظیر، مهندسی ژنتیک در کشاورزی تاثیری دارد؟ تاثیر این محصولات در اقتصاد جهانی و خوداتکایی ما چیست پاسخ داد.
دکتر اصفهانی در ابتدا به ذکر آمار مربوط به تولیدگیاهان تراریخته در جهان اشاره کرد. این محصولات بیش از ۱۹۰میلیون هکتار سطح زیر کشت اراضی را شامل می شوند. تایید رسمی کشت یا مصرف محصولات ترایخته در ۷۲ کشور (اتحادیه اروپا یک کشور) انجام شده است. کشت رسمی محصولات ترایخته در۲۹ کشور انجام می شود. واردات رسمی محصولات تراریخته در ۴۳ کشور صورت می گیرد و تاییدیه کشت و مصرف برای ۴۰۳ رخداد تراریخته برای ۳۰ گونه زراعی صادر شده است. ۲۱۱۵محصول مجوز مصرف غذایی یا فرآوری غذایی دریافت کرده اند. ۱۵۱۴ مجوز تغذیه دام ۸۵۶ مجوز رها سازی یا کشت محصولات تراریخته صادر شده است.
وی افزود: پنج صفت عمده مورد استفاده در تولید محصولات تراریخته شامل: مقاومت به علفکش، مقاومت به آفات ، تعویق رسیدگی میوه، مقاومت به ویروس و بهبود ارزش تغذیه ای محصولات کشاورزی است.
این عضو هیات مدیره انجمن بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران افزود: استفاده از مهندسی ژنتیک برای افزایش ارزش تغذیه ای محصولات کشاورزی در مواردی انجام شده است بطور مثال: بیش از ۱۳۰محصول با ارزش تغذیه ای بالاتر که مراحل مختلف تحقیق، توسعه، ارزیابی، صدور مجوز یا به موجود در بازار هستند. ذرت تراریخته با قابلیت تجزیه فیتات در کشور چین و واجد لیزین در کشورهای مکزیک، ژاپن، استرالیا، نیوزلند، کلمبیا، کانادا، ایاالت متحده امریکا و تایوان تولید و مصرف می شود.
سویای تراریخته با محتوای اولئیک اسید تغییر یافته در کشورهای استرالیا، کانادا، ژاپن، نیوزلند، ایاالت متحده، مکزیک، چین، فلیپین، سنگاپور، آفریقای جنوبی، کره جنوبی، تایوان، اتحادیه اروپا، اندونزی و ویتنام تولید و مصرف می شود. سیب زمینی با میزان آمیلوز کمتر (در آمریکا و اتحادیه اروپا) تولید و مصرف می شود. کاساوا با میزان آهن، پروتئین و بتاکاروتن بیشتر تولید و مصرف می شود. کلزا با میزان فسفر قابل دسترس بالاتر (تخریب مولکول فیتات) فراهم شده است. وی در انتها افزود: واقعیت بازار در چندسال آینده با آنچه اکنون هست متفاوت است.
دکتر تولایی در ادامه از دکتر جلالی جواران استاد بیوتکنولوژی کشاورزی و معاون آموزشی دانشگاه علمی- کاربردی با طرح مسئله که: آیا امنیت غذایی با واردات رو به فزون تامین می شود یا استفاده از ظرفیت علمی دانشمندان خودمان؟ پرسید، آیا کشوری با این همه طرفیت های علمی، تنوع زیستی، ظرفیت دانشگاهی و مراکز اموزش علمی نمی تواند از فناوری مهندسی ژنتیک استفاده کند و وابستگی ۶۰ درصدی امنیت غذایی خود را که وابسته به واردات است و آن هم، عمده محصولات وارداتی تراریخته هستند را کاهش دهد، آیا ما این ظرفیت را نداریم یا نمی خواهیم استفاده کنیم؟ وی از دکتر جلالی درخواست کرد که به : معرفی قابلیت های بیوتکنولوژی کشاورزی در ایران بپردازد.
دکتر جلالی گفت: اگر امنیت ملی بصورت حلقه هایی در نظر گرفته شود، قطعا یکی از حلقه های قبل از آن، امنیت غذایی است. برای رسیدن به امنیت غذایی باید به خودکفایی برسیم و از تمام ظرفیت ها و نهاده های بخش کشاورزی استفاده شود، با استفاده ار تکنولوژی، با نهاده کمتر، تولید بیشتر داشته باشیم. بیش از سه دهه قبل، زمانی که بیوتکنولوژی در کشور آغاز به کار کرد به بحث کشاورزی توجه ویژه ای شد، بدلیل نبود همدلی و درک صحیح، بدون مزاحمت های بی مورد در بخش بیوتکنولوژی پزشکی، پیشرفت هایی شگرفی حاصل شد اما در زمینه کشاورزی در عین حال که چراغ سبز بود، مانع ادامه کار شدند. درصورت نبود این مزاحمت ها علاوه بر کمیت می توانستیم بر روی کیفیت هم کار کنیم که نمونه آن برنج طلایی است که به تازگی معرفی شد. در رابطه با مبارزه با آفات و بیماری ها دکتر فقیدمان پروفسور قره یاضی فعالیت هایی داشت که متاسفانه نتیجه ی تحقیقات ایشان بدلیل کج سلیقگی هایی به سفره ی مردم نرسید، شاید دشمن آگاه و دوست غافل دست به دست هم دادند و ما را از این نعمت محروم کردند. این استاد دانشگاه تربیت مدرس در ادامه افزود: ما از وزارت جهاد کشاورزی گله داریم، مشکل ما کجاست که گل به خودی میزنیم؟؟ ما سیب زمینی تراریخته و نهاده های خرمای تراریخته آماده واگذاری داریم. هرکدام از مراکز تخصصی و دانشگاه های ما ظرفیت و دانش تولید محصولات تراریخته را دارد. اگر محصولات تراریخته بد است چرا وارد می کنیم؟ اگر خوب است چرا اجازه تولید نمی دهیم؟ عده ای کاسه داغ تر از آش شده اند. وی افزود: ما باید به دانش فنی بچه های خودمان اعتماد کنیم. در هندوستان با پنبه تراریخته مشکلات مالی کشاورزان برطرف شده است. مجلس، دولت به کمک آید و صحبت هایی که سالیان سال دکتر قره یاضی و دیگر دوستان کردند ختم کلام باشد و این موانع برطرف شوند.
جهره تاثیرگذار ژنتیک ایران افزود: ما تحقیقات و علم آموزی کردیم که به کشورمان کمک کنیم نه اینکه ثبت اختراع شود و در خارج کشور مورد استفاده قرار بگیرد. ما بعنوان ایرانی نسبت به خودمان و آینده کشورمان مسئول هستیم. ما نباید خودمان را از فناوری های نو محروم کنیم. دنیا از این دانش استفاده کرده است. اگر از دانش خودمان استفاده کنیم و به دانشمندان خودمان اعتماد کنیم، ما نیاز به استخراج نفت نخواهیم داشت.
دبیر نشست با دعوت از آقای دکتر اسکندر زند دبیر مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی و دبیر تدوین سند، دعوت نمود تا به معرفی سند امنیت غذایی در ایران ( در حال تدوین) بپردازد. دکتر زند گزارش نسخه سوم سند ملی امنیت غذایی کشور را با یاد استاد فقید بهزاد قره یاضی بشرح زیر مطرح نمود:
ایشان در ابتدا امنیت غذایی را برخورداری همه افراد در هرزمان دسترسی فیزیکی و اقتصادی به غذای کافی، ایمن و مقوی برای تامین نیازهای غذایی و ترجیحات غذایی خود برای زندگی فعال و سالم دانست (فائو ۱۹۹۶).
ارکان امنیت غذایی
۱_ فراهمی ( بعد کشاورزی یا ملی) که شامل: تولید داخی، ذخیره سازی و تجارت است.
۲-دسترسی ( بعد اقتصادی یا خانوار) که شامل: دسترسی فیزیکی و اقتصادی است.
۳-مصرف و سلامت ( بعد فردی) که شامل: الگوی مصرف، سلامت غذا، تنوع رژیم غذایی، سواد تغذیه، آب آشامیدنی سالم
۴-ثبات که شامل تاب آوری در شرایط نامساعد اقلیمی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و پایداری منایع پایه تولید است.
دکتر زند در ادامه مقیاس امنیت غذایی و تغذیه ای را در سه سطح فردی، خانگی و کلان عنوان کرد. به این صورت که امنیت غذایی به دو بخش کلان و خرد تقسیم می شود که مربوط به سطح اجتماعی است و بخش کلان در سطوح پایین تر خود به سه سطح جهانی، منظقه ای و ملی تقسیم می شود. همین طور سطح خرد در سطوح پایین تر به بخش خانوار و فرد تقسیم می شود.
در ادامه سیر تکامل ابعاد و مولفه های امنیت غذایی عنوان شد که در ابتدا برای امنیت غذایی تمرکز اصلی بر سطح ملی و فراهمی مواد غذایی کافی بود ولی طی سال ها این تفکر تغییر کرد و تمرکز اصلی بر روی دسترسی افراد به غذا بود و اخیرا تمرکز اصلی بر روی مصرف مناسب مواد غذایی و پایداری این مقوله در طول زمان است.
دکتر زند چالش های کلان در امنیت غذایی کشور را نبود جایگاه مشخص برای غذا در امنیت ملی، نداشتن راهبرد، نداشتن آینده نگری، وجود اختلاف نظرها، نداشتن فرماندهی مناسب، پیچیدگی و چندبعدی بودن امنیت غذایی عنوان کرد و گزارشی که در سال ۹۸ بطور مشترک توسط دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و وزارت جهاد کشاورزی با عنوان تحلیل امنیت غذایی کشور تا ۲۰۵۰ با مدل سازی همبست آب، زمین، غذا و محیط زیست: چشم انداز و سیاست های لازم و گزارش نهایی طرح بررسی، تحلیل و تدوین سند ملی تغذیه و امنیت غذایی را معرفی کرد.
دبیر مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی در ادامه به معرفی ساختار کمیسیون تدوین سند پرداخت. رویکرد اصلی سند تدوین قران مجید، احادیث، الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت، کلام امام، قانون اساسی، نقشه جامع علمی، کلام رهبری، بیانیه گام دوم اتقلاب، سیاست های کلی کشاورزی، سیاست های کلی محیط زیست، سیاست های کلی سلامت، سیاست های کلی جمعیت، سیاست های کلی جمعیت، سیاست های کلی منابع طبیعی، سیاست های کلی آب، سیاست های کلی الگوی مصرف را عنوان کرد.
زند ویژگی اصلی سند را واقع بینانه بودن، قابل اجرا و قابل پایش بودن، مبتنی بر اسناد بالادستی، دانش بنیان و یکپارچه بودن زنجیره ارزش دانست.
دکتر تولایی با پرسشی از دکتر زند بحث را اینطور ادامه داد: ما معمولا اسناد را عالی مینویسیم، چقدر در اجرا توفیق پیدا می کنیم؟ آیا رد پایی از این سند در برنامه کمیسیون کشاورزی و وزیر کشاورزی پیشنهادی دولت سیزدهم دیده می شود؟ ایشان عنوان کرد، آرزو می کنیم وزیر جدید امنیت غذایی را در اولویت کار خود قرار دهد. دکتر زند در پاسخ گفت: بله، جهت اطلاع وزیر پیشنهادی، اطلاعات بخش کشاورزی را بصورت خلاصه آماده و به حضورشان ارسال شد، در بخش هایی از اهداف وزیر کشاورزی، بخش هایی ازسند مشخص است و بخش هایی هم نظر خودشان، ولی آمارشان با آمار موجود در سند متفاوت است. مجددا توضیح می دهیم در تمام فرایند تدوین سند امنیت غذایی، نماینده مرکز پژوهش های مجلس و کمیسیون کشاورزی حضور داشته اند.
در ادامه نشست، دکتر تولایی از خانم دکتر سمیرا کهک عضو فعال مرجع ایمنی زیستی با طرح این موضوع که: آیا سلامت و امنیت غذایی در پرتو قوانین ملی تامین خواهد شد؟ درخواست نمود که، به مروری بر قوانین ایمنی زیستی موجود در ایران بپردازد. خانم دکتر کهک با یاد استاد فقید پروفسور بهزاد قره یاضی صحبت خود را آغاز کرد. دبیر کارگروه ایمنی زیستی سازمان حفاظت از محیط زیست در رابطه با سلامت وامنیت غذایی در پرتو قوانین ملی گفت:
زیست فناوری با مفهومی به نام ایمنی زیستی همراه است و ایمنی زیستی مجموعه ای از تدابیر، سیاست ها، مقررات و روش هایی برای تضمین بهره برداری از فواید فناوری زیستی جدید و پیشگیری از آثار سوء احتمالی کاربرد این فناوری بر تنوع زیستی، سلامت انسان، دام، گیاه و محیط زیست است.
قانون الحاق به پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا در سال ۱۳۸۲ توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید شامل ۴۰ ماده و ۳ پیوست است. مهم ترین ابزار تعهدآور بین المللی در حوزه ایمنی زیستی است که مقررات مربوط به حمل و نقل و تبادلات بین المللی موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی (تراریخته ها) را تبیین می‌کند پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا در سال ۲۰۰۰ به تصویب رسید و ۹۰ روز پس از الحاق پنجاهمین کشور به این پروتکل در سال ۲۰۰۳ وارد مرحله اجرایی شد در حال حاضر ۱۷۳ کشور عضو این پروتکل هستند. بر اساس این پروتکل کشورهای صادرکننده این محصولات ملزم به اعلام نوع رخداد و مشخصات موجودات زنده تغییر یافته ژنتیکی به کشور وارد کننده هستند.
قانون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۸ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. شامل ۱۱ ماده و ۷ تبصره است.
ماده۲- کلیه امور مربوط به تولید، رهاسازی، نقل و انتقال داخلی و فرامرزی، صادرات، واردات، عرضه، خرید، فروش و مصرف موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی با رعایت مفاد این قانون مجاز و دولت مکلف است تمهیدات لازم را برای ایجاد این امور از طریق بخش‌های غیردولتی فراهم آورد. دستگاه‌های اجرایی ذی‌صلاح، وزارت جهاد کشاورزی که بر تولیدات بخش کشاورزی و منابع طبیعی نظارت دارد. وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی که بر مواد غذایی، آرایشی، بهداشتی و مواد پزشکی نظارت دارد و سازمان حفاظت محیط زیست که بر حیات وحش و بررسی ارزیابی مخاطرات زیست محیطی نقش دارد. سپس به شرح مراحل صدور مجوز به محصولات تراریخته وارداتی و تولیدی در کشور توسط وزارت بهداشت درمان و اموزش پزشکی و وزارت جهاد کشاورزی پرداخت.
در ادامه دکتر کهک به قوانین نظارتی موجود در سازمان حفاظت محیط زیست پرداخت که شامل یک شیوه نامه و پنج دستورالعمل است. پنج دستورالعمل به شرح زیر هستند.
۱- دستورالعمل بررسی ارزیابی مخاطرات احتمالی زیست محیطی رهاسازی موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی
۲- دستورالعمل ارزیابی مخاطرات احتمالی زیست محیطی مرتبط با واردات و حمل و نقل عبوری موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی
۳- دستورالعمل آگاهی رسانی عمومی و مشارکت مردمی در خصوص موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی در حوزه زیست محیطی
۴- دستورالعمل تهیه گزارش پایش زیست محیطی پس از رهاسازی موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی
۵- دستورالعمل گزارش مدیریت مخاطرات احتمالی زیست محیطی موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی و اقدامات لازم در شرایط غیرمنتظره
در ادامه دبیر کارگروه ایمنی زیستی سزمان حفاظت محیط زیست، در رابطه با محصولات وارداتی تراریخته با هدف غذای انسان و خوراک دام توجه شرکت کنندگان را به تبصره ماده ۴ دستورالعمل ارزیابی مخاطرات احتمالی زیست محیطی مرتبط با واردات و حمل و نقل عبوری موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی جلب کرد:
تبصره- درصورتیکه واردات با هدف خوراک دام یا غذای انسان صورت گیرد سازمان‌های ذی‌صلاح صادر کننده مجوز در این حوزه‌ها، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی موظف هستند تا لیست رخدادهای وارداتی مربوطه را به کارگروه ایمنی زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کند. در ضمن این سازمان‌ها موظف‌اند تعهد نامه هایی از متقاضی دریافت و به سازمان محیط زیست تحویل دهد.
دکتر تولایی در ادامه بحث بیان کرد: امیدوارم بتوانیم در پرتو قانون به دستاوردهای مورد نیاز برای امنیت غذایی برسیم. اکنون عده ای متاسفانه با رفتار ژورنالیستی سعی میکنند این مسئله را القا کنندکه نظارتی برسلامت محصولات تراریخته وجود ندارد!
در حال حاضر، واردات این محصولات بوفور انجام می شود، اما موانع بر سر راه تولید ملی این محصولات سایه افکنده است.
در ادامه نشست آقای دکتر تولایی رئیس جلسه از خانم مهندس شایگان کارشناس محترم کارگروه ایمنی زیستی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درخواست نمود که به موضوع: راهبردهای ارزیابی سلامت و ایمنی محصولات غذایی تراریخته در ایران بپردازد.
خانم مهندس شایگان، با گرامیداشت یاد استاد فقید پروفسور بهزاد قره یاضی گفت: رخداد تراریخته در هنگام ورود به کشور در صورتیکه محصول جزو محصولات تراریخته مجاز باشد و دارای تائیدیه های لازم باشد، مجوز ورود داده می شود و در صورتیکه جزو فهرست محصولات مجاز نباشد، برگشت میخورد و وارد کشور نمی شود.
وی در ادامه افزود:
هدفی که ما دنبال می‌کنیم، افزایش سطح آگاهی و مشارکت عمومی به منظور استفاده از فناوری های زیستی جدید است که برای این کار راهبردهایی از جمله ترغیب و افزایش آگاهی و مشارکت افراد جامعه، مسئولین و متخصصین در خصوص تولید و استفاده از محصولات و فرآورده های حاصل از موجودات زنده تغییر شکل یافته ژنتیکی، فرهنگ سازی و ترویج دانش فناوری زیستی جدید در سطح جامعه، توسعه نظام مند فناوری اطلاعات برای بهره‌برداری فناوری زیستی جدید در نظر گرفته شده است.
وی افزود، از جمله اقدامات انجام شده برای رسیدن به هدف افزایش سطح اگاهی و مشارکت عمومی به شرح زیر است:
۱-ارتقاء آگاهی عمومی برای معاونت‌های غذا و دارو و دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور ،معاونت درمان تحقیقات و فناوری و معاونت بهداشت برای اطلاع رسانی در سطوح پایین‌تر.
۲-برگزاری کارگاه‌های آموزشی ارزیابی برای مسئولین فنی و مدیریتی و مدیران عامل واحدهای تولید و شرکت های واردکننده مواد غذایی مرتبط.
۳- برچسب‌گذاری الزامی مواد غذایی تراریخته و نظارت پایش و کنترل بر چسب ها
۴- راه اندازی سایت دبیرخانه کمیته ایمنی زیستی و ارائه اطلاعات به دو زبان انگلیسی و فارسی
در ادامه خانم دکتر خوش خلق سیما رئیس پیشین پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و دبیر شورای ملی ایمنی زیستی، ضمن تشکر از روند برگزاری نشست به ارائه نکات تکمیلی پرداخت.
دکتر خوش خلق سیما عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی افزود، ما سه دستگاه موثر در فرایند صدور مجوز برای محصولات تغییریافته ژنتیکی در کشور داریم:
وزارت جهاد کشاوزی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت از محیط زیست
و در هر حالتی ارزبایی خطر در مورد محصولات تراریخته در بخش کشاورزی باید تحویل کارگروه ایمنی زیستی در سازمان محیط زیست شود تا بررسی های لازم انجام و نتیجه را به کمیته صدور مجوز وزارت جهاد کشاورزی اعلام نماید و عینا همین فرایند برای اقدام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای صدور مجوز واردات محصولات مورد مصرف انسان، اجرایی می گردد.
وی در خصوص الزام آور بودن برچسب گذاری نیز گفت: وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و سازمان غذا و دارو این مشکل را مطرح کردند که اگر ما بخواهیم روی تمام فرآورده‌های حاصل از روغن برچسب بزنیم، بسیار مشکل است، زیرا بعضی از مواد هستند که به میزان بسیار کمی روغن در آن ها مصرف شده و قابلیت جداسازیDNA ندارد و عنوان کردند برچسب گذاری باید فقط بر روی محصولاتی باشد که بتوان از آنها DNA استخراج کرد. شورای ملی ایمنی زیستی و مخصوصاً دکتر قره یاضی کوتاه نیامدند و بر این نکته پایبند بودند که تمام فرآورده های ناشی از روغن و خود روغن اگر تراریخته باشند، باید برچسب گذاری شوند وی افزود: دانستن حق مردم است و این نکته هم قابل توجه است که ما باید برای باقیمانده سموم و مواد غذایی هم، برچسب گذاری کنیم. روی محصولات غذایی برچسب بخورد که چقدر باقیمانده سموم در این محصول است. سلامتی برای جامعه ما مهم است.
وی در ادامه ضمن تشکر از دکتر زند و گروهش برای تدوین سند ملی امنیت غذایی کشور سوالی را در اینباره مطرح کرد: جایگاه مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی در این سند چیست و آیا عدم استفاده از فناوری های نو در کشور بعنوان یک چالش در این سند مطرح شده است یا خیر؟ وی تاکید کرد باید بدنبال اجرای این سند و ردیابی اثربخشی آن بر امنیت غذایی کشور باشیم.
خانم دکتر خوش خلق سیما، ابراز امیدواری کرد که باز هم چنین نشست هایی ادامه یابد. وی افزود در قطعنامه چهارمین همایش بین‌المللی و دوازدهمین کنگره ملی بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران نیز به دستاوردهای حاصل از این نشست اشاره خواهد شد.
در خاتمه دکتر تولایی افزود: برای این نشست، دعوتنامه هایی برای نمایندگان کمیسیون بهداشت، کمیسیون کشاورزی و کمیسیون اصل نود مجلس محترم شورای اسلامی و حتی وزیر پیشنهادی دولت سیزدهم ارسال شد ولی بدلیل همزمانی با جلسات بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی دولت سیزدهم در مجلس شورای اسلامی، نمایندگان قادر به شرکت در این جلسه نبودند. انشااله خلاصه ای از مباحث نشست در اختیار این عزیزان قرار می گیرد و در صورت تمایل ایشان، جلساتی با تعداد محدود با این عزیزان برای انتقال تجربیات و نظرات برگزار خواهد شد.
وی افزود امیدواریم از دانش و فناوری محققین و اندیشمندان ایرانی در پرتو قانون ایمنی زیستی و سسیتم نظارتی وزرات جهاد کشاورزی و وزارت درمان و اموزش پزشکی استفاده شود و شاهد ایجاد امنیت غذایی در کشور عزیزمان باشیم.
این نشست در تاریخ یک شهریور ۱۴۰۰ از ساعت ۱۷:۳۰ تا ۱۹ با حضور جمعی از اساتید، مدیران، دانشجویان و محققان در حاشیه چهارمین همایش بین‌المللی و دوازدهمین کنگره ملی بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.
دفعات مشاهده: 3244 بار |
دفعات چاپ: 587 بار |
دفعات ارسال به دیگران: 0 بار |
0 نظر